
Effaith Cadwch Gymru’n Daclus ar draws Blaenau Gwent
Mae arolygon Sbwriel Stryd (LEAMS) a gynhaliwyd yn y deuddeg ardal awdurdod lleol ar ddechrau 2024 yn ei wneud yn glir bod Cymru’n wynebu argyfwng sbwriel cynyddol sy’n bygwth ein cymunedau, ein hamgylchedd naturiol a’n ffyniant i’r dyfodol. Maent yn datgelu cynnydd anhygoel o 286% yn nifer y strydoedd â gradd ‘D’ – y rheiny sydd â glendid cyfan gwbl annerbyniol – sydd yn nodi un o’r canlyniadau gwaethaf mewn 17 mlynedd o fonitro.
Sgôr glendid Blaenau Gwent o arolygon LEAMS yn 2024-25 oedd 59.7, gyda 80.6 yn cael eu hystyried i fod â lefel dderbyniol o lendid.
Sbwriel o ffynonellau eraill (nad oedd modd eu hadnabod) oedd y mwyaf amlwg ar strydoedd eleni, wedi ei ddilyn yn agos gan sbwriel o ffynonellau unigol. Cynyddodd pob math o sbwriel (smygu, diodydd, melysion a bwyd brys) yn sylweddol o’r llynedd, gyda sbwriel smygu yn dal y mwyaf cyffredin a welwyd. Fodd bynnag, mae sbwriel cyffredinol sy’n ymwneud â smygu ar i lawr.
Mae’r gwelliannau a welwyd yn flaenorol wedi dirywio eleni, ond mae yna rai nodweddion sydd yn dal i ddangos tueddiadau cyffredinol ar i lawr fel baw cŵn a sbwriel melysion. Mae’n bwysig i waith barhau ar ataliaeth wedi ei thargedu a newid ymddygiad mewn demograffeg benodol.
Mae Cadwch Gymru’n Daclus wedi parhau i gefnogi ymgyrch Blaenau Gwent i greu bwrdeistref sirol lân a gwyrdd trwy gyflwyno Caru Cymru, gan gefnogi Cynllun Corfforaethol Blaenau Gwent 2022-2027 yn cyflawni ei uchelgais i ‘ymateb i’r argyfwng natur a hinsawdd, a galluogi cymunedau cysylltiedig’.
Wrth i ni symud i mewn i 2025, byddwn yn parhau i ddilyn dull strategol clir ledled Blaenau Gwent a ledled Cymru.

Mae Ein Hamgylchedd Lleol yn Bwysig. Mae sbwriel yn llawer mwy na rhywbeth hyll; mae’n llygru’n ddidrugaredd, gan danseilio iechyd y cyhoedd a chynaliadwyedd amgylcheddol. Mae sbwriel ac esgeulustod yn ffenomen wirioneddol sy’n gallu adlewyrchu anghydraddoldebau cymdeithasol a dosbarthiad economaidd anghyson o adnoddau. Rydym wedi gofyn yn agored i Lywodraeth Cymru gynyddu polisïau yn mynd i’r afael ag Ansawdd Amgylcheddol Lleol (LEQ) ac i roi dulliau ariannol mwy arloesol o fynd i’r afael a materion LEQ. Mae glanhau ac atal sbwriel yn wasanaeth hanfodol i Awdurdodau Lleol a pherchnogion tir cyhoeddus eraill – mae materion parhaus fel sbwriel bwyd brys, tipio anghyfreithlon a baw cŵn nid yn unig yn hyll ond maent hefyd yn cynyddu troseddu, yn erydu ymddiriedaeth mewn awdurdodau democrataidd ac yn atal buddsoddi.
Mae glanhau ac atal sbwriel yn wasanaeth hanfodol i Awdurdodau Lleol a pherchnogion tir cyhoeddus eraill – mae materion parhaus fel sbwriel bwyd brys, tipio anghyfreithlon a baw cŵn nid yn unig yn hyll ond maent hefyd yn cynyddu troseddu, yn erydu ymddiriedaeth mewn awdurdodau democrataidd ac yn atal buddsoddi.
Mae’r effeithiau yn arbennig o ddifrifol i gymunedau mwyaf difreintiedig Cymru, lle mae ardaloedd sy’n cael eu cynnal a’u cadw’n wael yn gwaethygu anghydraddoldebau iechyd, yn cynyddu troseddu, ac yn lleihau balchder cymunedol.
Ymysg yr heriau mae rhywfaint o newyddion da fodd bynnag. Diolch i Lywodraeth Cymru a chyllid y Gronfa Ffyniant Gyffredin trwy awdurdodau lleol, mae Cadwch Gymru’n Daclus wedi cefnogi gweithredu ar draws hanner cyntaf 2024 i fynd i’r afael â’r mater hwn. Mae dros 4,000 o wirfoddolwyr a grwpiau wedi symud 85,000 kg o wastraff gyda chymorth 251 o Hybiau Codi Sbwriel a 240 o Ardaloedd Di-sbwriel.
Mae’r canlyniadau hyn yn amlygu grym gweithredu ar y cyd a gweithgareddau wedi eu hariannu, ond mae hefyd yn amlygu’r angen am ymateb cadarn, unedig i ddiogelu amgylchedd a chymunedau Cymru.
Ein heffaith hanner ffordd drwy’r flwyddyn
Dileu sbwriel a gwastraff yn Blaenau Gwent
O dan faner Caru Cymru, rydym wedi cyflwyno ymgyrchoedd a gweithgareddau i leihau sbwriel a gwastraff, gan gynnwys cefnogaeth i bontio i economi gylchol yng Nghymru.
Yn ystod hanner cyntaf y flwyddyn ar draws Blaenau Gwent rydym wedi ategu’r gwaith sy’n cael ei wneud i wella ansawdd amgylcheddol lleol mewn sawl ffordd:
- Rydym wedi dileu 479 bag o sbwriel o 112 lleoliad, sy’n cynrychioli 2,395 kilogram o sbwriel o’r amgylchedd.
- Mae ein byddin o wirfoddolwyr wedi rhoi 1,765 o oriau i helpu eu hamgylchedd lleol sydd yn werth £17,650 i economi Cymru.
- Mae gennym 10 o Hybiau Codi Sbwriel
- Mae gennym 3 o ysgolion a busnesau yn gweithredu Ardaloedd Di-sbwriel
- Ac, rydym wedi ysbrydoli eich cymunedau lleol i weithredu a gofalu am eu hamgylchedd.
Creu ac adfer mannau gwyrdd yn Blaenau Gwent
Mae Cadwch Gymru’n Daclus yn rheoli sawl rhaglen genedlaethol sydd yn creu ac yn gofalu am ein mannau gwyrdd a’n dyfrffyrdd.
Mae ein rhaglen Lleoedd Lleol ar gyfer Natur yn ymgysylltu cymunedau lleol a sefydliadau i greu ardaloedd mwy bioamrywiol, cynefinoedd peillwyr, a chyfleoedd i dyfu bwyd ledled Cymru, yn arbennig mewn lleoliadau sydd heb lawer o fannau gwyrdd hygyrch.
Dros y flwyddyn ddiwethaf yn Blaenau Gwent mae ein gweithgareddau wedi cael eu teilwra i sicrhau cynhwysiant ac i gyrraedd y bobl a’r lleoedd hynny sydd angen ein help.
- O 648 o becynnau gardd sydd ar gael eleni, rydym wedi dyrannu 444 i grwpiau yn y cyfnod hwn. O’r rhain mae 22 yn ardal Blaenau Gwent.
- Mae 2 o’r rhain wedi cael eu dyrannu i grwpiau â chyfranogwyr anabl.
- Mae 2 o’r rhain wedi cael eu dyrannu i grwpiau sydd yn cynnwys cyfranogwyr o dan anfantais gymdeithasol.
- Mae 4 o’r rhain wedi cael eu dyrannu i grwpiau sydd yn cynnwys pobl ifanc.
Gosod Safonau ar gyfer Ansawdd Amgylcheddol yn Blaenau Gwent
Mae Cadwch Gymru’n Daclus yn rheoli’r gwobrau sydd yn enwog yn rhyngwladol, y Faner Las, y Faner Werdd ar gyfer Parciau, a Goriad Gwyrdd. Mae’r gwobrau hyn yn gyfle i ni osod safonau ar gyfer ansawdd amgylcheddol ledled Cymru ac i feithrin amgylchedd mwy bioamrywiol.
Eleni hyd yn hyn yn Blaenau Gwent mae:
- 1 baner wedi ei dyfarnu'n llawn mewn parciau a nammau gwyrdd.
- 3 o Faneri Gwyrdd wedi eu Dyfarnu’n Gymunedol yn chwifio ar draws mannau gwyrdd cymunedol.
- Cyfanswm o 4 o fannau gwyrdd wedi cael y Faner Werdd.
Grymuso Pobl ifanc yn Blaenau Gwent
Yn Cadwch Gymru’n Daclus, rydym yn cydnabod bod blaenoriaethu ymgysylltu cymunedol yn allweddol i greu gwarcheidwaid ar gyfer dyfodol sydd yn wyrddach ac yn fwy diogel i Gymru a’r blaned.
Trwy ein rhaglen Eco-Sgolion, rydym wedi rhoi miloedd lawer o bobl ifanc ar daith o effaith amgylcheddol gadarnhaol, ac wedi eu hymgysylltu’n weithredol ag ymddygaid cadarnhaol trwy weithgareddau cymunedol ehangach fel Gwanwyn Glân Cymru.
Mae eleni hefyd wedi arwain at recriwtio ein hail garfan o aelodau Bwrdd Ieuenctid – gan gynnig cyfle i bobl ifanc ledled Cymru ymgysylltu â’n gwaith a chael trafodaethau agored, gan gynnig cyngor ar y ffordd yr ydym yn llunio ein gwaith.
Eleni hyd yn hyn yn Blaenau Gwent:
- Mae 16 o ysgolion â Gwobr Eco-Sgolion (Efydd, Arian, Baner Werdd a Phlatinwm).
- O’r rhain, mae 5 yn Wobrau Platinwm.
- Mae 19 yn ymgysylltu’n weithredol â Cadwch Gymru’n Daclus.
- Mae 11 wedi mynychu hyfforddiant i athrawon a / neu sesiwn gymorth.
- Mae 4 wedi mynychu gweithdai sy’n canolbwyntio ar ddisgyblion.