Adroddiad Effaith Cadwch Gymru’n Daclus

Neges gan Owen

Mae’r adroddiad hwn yn dystiolaeth o bŵer gweithredu ar y cyd, ac yn ein hatgoffa o raddfa’r her sydd yn dal o’n blaenau.

Rhwng Ebrill 2024 a Mawrth 2025, cyflawnodd ein tîm, ein gwirfoddolwyr, ein cefnogwyr a’n partneriaid bethau eithriadol. O dorri record glanhau i gannoedd o fannau gwyrdd newydd, mae eleni wedi dangos beth sy’n bosibl pan fydd cymunedau’n gweithio gyda’i gilydd i weithredu’n gadarnhaol.

Trwy raglen Lleoedd Lleol ar gyfer Natur, cafodd 652 o erddi cymunedol newydd eu sefydlu – o blotiau tyfu bwyd i hafanau sy’n dda i beillwyr – gan ddod â natur i ganol ein trefi a chreu mannau mwy cydnerth a mwy pleserus i fyw ynddyn nhw.

Fe wnaethon ni hefyd nodi carreg filltir bwysig mewn addysg amgylcheddol. Wrth i EcoSgolion ddathlu ei ben-blwydd yn 30 oed, daeth Cymru yn wlad gyntaf yn y byd i gyrraedd targed Partneriaeth Addysg Werdd UNESCO, gyda 50% o’n hysgolion bellach ag achrediad amgylcheddol.

Mae parciau Cymru hefyd yn parhau i arwain y ffordd yn fyd-eang o ran gwobrau Baner Werdd Gymunedol, ac eleni cymerodd 6,603 o wirfoddolwyr ran mewn 297 o ddigwyddiadau Gwanwyn Glân Cymru.

Ni fyddai hyn wedi bod yn bosibl heb gefnogaeth ein noddwyr. Rydym yn hynod ddiolchgar i Lywodraeth Cymru, Cronfa Dreftadaeth y Loteri Genedlaethol, Sefydliad Garfield Weston, Ymddiriedolaeth Swire, a’r awdurdodau lleol niferus wnaeth gefnogi ein gwaith trwy’r Gronfa Ffyniant Gyffredin. Mae eich cefnogaeth yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol, yn arbennig mewn cymunedau sydd ei angen fwyaf. Diolch i chi.

Ac eto, mae’r cyd-destun yr ydym yn gweithredu ynddo yn mynd yn fwy heriol o hyd.

Er gwaethaf ymdrechion sylweddol, mae sbwriel yn parhau i fod yn bla ar ein strydoedd, yn ein parciau, ein hafonydd a’n traethau. Canfu arolwg diweddaraf LEAMS fod gan dros 35% o ardaloedd trefol yng Nghymru lefelau annerbyniol o sbwriel, ac rydym wedi gweld cynnydd o 286% yn nifer y strydoedd sydd yn cael gradd D am lendid – y raddfa waethaf posibl.

Mae ein strydoedd yn dweud stori. Ac ar hyn o bryd, mae’n un o system o dan bwysau, lle mae atebion byrdymor wedi cymryd lle atebion hirdymor, ac nid ydym wedi mynd i’r afael ag achosion sylfaenol sbwriel eto.

Ond mae gennym hefyd gyfle amlwg i newid hynny.

Rydym yn croesawu uchelgais Llywodraeth Cymru o ran y Cynllun Dychwelyd Ernes i ddod, sydd yn cynnwys gwydr ac yn rhoi mwy o bwyslais ar ailddefnyddio – cam hanfodol tuag at leihau sbwriel, newid ymddygiad a symud tuag at economi gylchol. Ynghyd â Chyfrifoldeb Estynedig Cynhyrchwyr, mae’r diwygiadau hyn yn cynnig cyfle unwaith mewn cenhedlaeth i leihau gwastraff a chreu newid parhaus.

Ond er bod yr elfennau polisi yn eu lle, mae diffyg cynllun cenedlaethol cydgysylltiedig o hyd. Mae angen fframwaith clir arnom sy’n dod â’r offer hyn ynghyd – gan gysylltu uchelgais cenedlaethol â chyflawni lleol, cefnogi cynghorau, grymuso cymunedau, sbarduno newid ymddygiad cadarnhaol, a sicrhau bod cyfrifoldeb yn cael ei rannu’n deg. Mae gan unigolion, busnesau, awdurdodau lleol ac elusennau i gyd rôl i’w chwarae yn gwneud i hynny ddigwydd.

Dyma pam ein bod yn credu bod yr amser yn iawn am glymblaid genedlaethol: cynghrair hirdymor ar draws sectorau o bartneriaid yn gweithio’n strategol i ffurfio cynllun a rennir, rhyddhau cyllid newydd a gwneud atal yn greiddiol i’r ffordd yr ydym yn mynd i’r afael â sbwriel.

Ni allwn barhau i ddibynnu ar orlethu cynghorau a gwirfoddolwyr i ddelio â’r sefyllfa – mae angen atebion systemig ar broblemau systemig, ac rwy’n hyderus, trwy gydweithio, y gallwn droi’r llanw, adfer balchder yn ein mannau cyhoeddus, a chreu Cymru lanach, wyrddach am genedlaethau i ddod.

Os hoffech chi neu eich sefydliad fod yn rhan o’r daith honno, byddem wrth ein bodd yn clywed oddi wrthych.

Diolch yn fawr,

Owen Derbyshire CEO, Keep Wales Tidy